خاطره ای از مناظره تلویزیونی احسان طبری

باب مناظره را بعد از انقلاب  ابوالحسن بنی صدر باز کرد. ورود او به همراه آیت الله خمینی به ایران هم برای نیروهای مسلمان و هم برای خود او موقعیت خوبی فراهم آورد. او توانست به سرعت از امتیازات فضای مذهبی موجود استفاده کند و پایگاه محکمی بین بسیاری ازجوانان ، از جمله با همین سلاح مناظره و شعار: "جهان را با منطق مسلمان می کنیم"،بدست آورد. دانشجویان و جوانان مذهبی هم  بالاخره یکی را پیدا کردند که با آشنایی نسبی از مکاتب دیگر، توان قد علم کردن در مقابل آن ها را داشت. مناظره او با بابک زهرایی  از "حزب کارگران سوسیالیست" بسیارپر بیننده بود. بعداز ممانعت قطب زاده، سرپرست صدا وسیما از ادامه پخش مناظره ها، بنی صدر خواستار انجام آن در دانشگاه شد و یکی دو جلسه ای هم در دانشگاه تربیت معلم آن را ادامه داد. 
زهرایی سال 61 درحالی که همچون رهبران ح.ت.ا، از حاکمیت پشتیبانی می کرد،دستگیر و سال 68 آزاد شد. او سه سال را در انفرادی گذرانده بود .
پس از آن هم  در رابطه با کشته شدن 4 تن از فدائیان خلق( توماج ،واحدی ، جرجانی و مختوم) به دست نیروهای تحت امر محسن رفیق دوست درگنبد ، در18 بهمن 58 ، بنی صدر که در انتخابات 5 بهمن 58  به عنوان اولین رئیس جمهور انتخاب شده بود،از فدائیان و نیز مسئولین سپاه پاسداران ، برای روشن شدن علت جنایتی که رخ داده بود، جهت مناظره تلویزیونی  دعوت کرد.

"مناظره" در کشور ما  چه آن نوعش که در سال های اول انقلاب شاهد بودیم و چه نوع اخیرش در انتخابات جنجالی ریاست جمهوری88، بیشتر به یک "دوئل"شباهت دارد. التهاب و عصبیت  بین هواداران و خود بحث کنندگان چنان حاکم می شود که حواشی بیشتر از ماهیت گفتگو و حقیقت  اهمیت پیدا می کند. به عنوان مثال بسیاری ازدوستداران آن موقع آقای بنی صدردر بحث با زهرایی، که تمامی طیف های مذهبی را شامل میشد،ازآن همه گفتگو فقط به این جمله زهرایی که : " مشکل کشاورزی را یک شبه می توان حل کرد" گیر داده و آن را جوک کرده بودند تا مجبور نباشند به ذهن خود برای فهم باقی مطالب فشار آورند. ویا حالت تهوع فرخ نگهدار  در مناظره تلویزیونی پیرامون مسائل فلسفی را هنوز بعد از 30 سال، همین نحله های فکری، نشانه "کم آوردن مارکسیست ها در مقابل اسلام"  عنوان می کنند و کاری هم با خود مبحث ندارند. از همه عیش و خوشی ها و مزه / او نبیند غیر قشر خربزه.
در بهار 1360  در دو زمینه سیاسی و فلسفی  مناظره هایی از تلویزیون دولتی ج.ا پخش می گردد که اینبار نه به ابتکار بنی صدر بلکه از طرف آن بخش از حاکمیت طراحی شده بود که در جدالی بی امان با او  در آستانه بیرون راندنش از قدرت بودند. تنها یک ماه دیرتر طوفانی ترین ایام کشمکش های داخلی ج.ا آغاز می شود: - بنی صدر عزل می گردد؛- مجاهدین وارد فازدرگیری های خیابانی می شوند؛- دفتر حزب ج.ا و بعد دفتر نخست وزیری منفجر می شود و از جمله رجایی، جانشین بنی صدر هم کشته میشود.
در زمینه سیاسی، نورالدین کیانوری، محمد بهشتی، مهدی فتاپور و حبیب الله پیمان و در مورد فلسفه ،احسان طبری ، فرخ نگهدار ، عبدالکریم سروش و محمد تقی مصباح یزدی به بحث نشستند. قرار بود که با شرکت جوانشیرازح.ت.ا بحث هایی نیز پیرامون مسائل اقتصادی صورت گیرد که عملی نشد. 5 برنامه سیاسی ضبط می شود که فقط 2تای آن پخش می گردد و سه برنامه بحث فلسفی هم به روی آنتن رفت.
یک روزصبح دراوایل خرداد ماه 1360 قرار بر این می شود که من  به منزل احسان طبری، که در یکی از فرعی های امیرآباد شمالی قرار داشت ،بروم و اورا به همراه ابوتراب باقرزاده و رفعت محمد زاده( اخگر) با اتومبیل به دفتر انتشارات حزب توده ایران واقع درخیابان ایرانشهر بیاورم .(این هردو  درجریان قتل عام زندانیان سیاسی درسال 67  اعدام می شوند. باقرزاده در هیچ مصاحبه و "شو" تلویزیونی شرکت نکرد ).ابتدا سراغ طبری  بعد باقرزاده و سپس اخگر رفتم . طبری با سوار شدن دو رفیق دیگر شروع کرد به تعریف کردن از جریان ضبط سومین جلسه مناظره تلویزیونی که روزقبل صورت گرفته و هنوز از تلویزیون پخش نشده بود: " ...من دیروز دوباره به موزیک متن برنامه که آدم را یاد فیلم های وحشتناک می اندازد ، اعتراض کردم...همانطور که انتظارش را داشتیم  بالاخره این ها برای این که مارا در مقابل مردم بر مسند ضد خدایی بنشانند، شروع کردند به بحث در باره خدا. وقتی سروش داشت صحبت می کرد ، من روی یک تکه کاغذ این آیه قرآن را نوشتم که.... ( معنیش را هم توضیح داد که در مورد به نیکی رفتارکردن حتی با کفار بود ،مادامی که نخواهند برعلیه اسلام اقدام کنند) و ادامه دادم که ما به مذاهب احترام می گذاریم و این کار درستی نیست که شما می خواهید مارا به عنوان افرادی ضد دین نمایش دهید.و کاغذ را دادم به آقای مصباح و او دیگر به بحث در مورد خدا ادامه نداد. در پایان ضبط برنامه هم دستش را پشت من گذاشت و گفت که حق با شما بود". طبری آنگاه به انتقاد از دکتر سروش و طیب ، مجری برنامه پرداخت و آن ها را "مشکوک به حجتیه ای بودن" دانست.

این مناظره باوجودآن که نسخه کاملی از آن در دسترس نیست، هنوز پس از سه دهه مورد ارزیابی افراد مختلف قرار می گیردو شاید بتوان  آن را مهمترین مناظره تاریخ معاصر میهنمان نامید.علی اکبرهاشمی رفسنجانی نیزدر کتاب خاطراتش می نویسد:"...مقداری از مناظره را تماشا کردم . توده ای ها و فدایی ها خیلی بی منطق حرف می زدند. حتی نتوانستند "تضاد" را تعریف کنند.وقتی که تضاد را که جوهر دیالکتیک است نتوانند تعریف کنند، چگونه اثبات می کنند".
آن روز طبری  بعد از جلسه ای که با پورهرمزان ، مسئول انتشارات حزب توده ایران داشتند، یکی دوساعتی را به پرسش وپاسخ با همکاران انتشاراتی اختصاص داد و سپس ابوالحسن خطیب (رحمت) دنبالش آمد و اورا با اتومبیل برد. ( خطیب ، از اعضای گروه منشعب بود. 5 اردیبهشت 61  دربند 2 زندان اوین، قبل از انتقالم به بند آموزشگاه با هم خداحافظی کردیم و دیگر هرگز اورا ندیدم. تابستان 67  خطیب نیز به همراه پورهرمزان و صدها نفر دیگراعدام می شود.)
احسان طبری در اردیبهشت 62 دستگیرشد. محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران را به یاد می آورم که بر صفحه تلویزیون ظاهرمی شود و با هیجان  خبر دستگیری احسان طبری را اعلام می دارد و می گوید:" طبری را وقتی دستگیر کردیم چند بارگفت: شما بردید. ما باختیم.شما بردید . ما باختیم". رضایی با این" نقل قول"! احتمالامی خواست به تنظیم سناریوی " قصد انجام کودتا توسط رهبری ح.ت.ا" کمکی کرده باشد.
طبری در9 اردیبهشت 68  تحت نظر مقامات امنیتی، تنها وغریب چشم از جهان فروبست. آذربی نیاز، همسر طبری نیز که در غم روزگار سیاه اوبیمارو پریشان شده بود، 8 خرداد67 فوت کرده بود.

احسان طبری در مناظره ها، هنگام بحث در باره اصول" ماتریالیسم دیالکتیک" بخصوص در مورد "تضاد" ،نقطه نظراتی را بیان میدارد که با آنچه ما  به صورت دگم از متون مارکسیستی استنباط کرده بودیم، تفاوت داشت. بسیار طول کشید تا بفهمم که او آن زمان چقدر هنرمندانه سعی می کرد ضمن بیان درک واقعبینانه خود از قوانین حاکم برطبیعت ، آن ها را آن گونه تشریح نماید که تفاوت بسیارمحسوسی هم با آثار کلاسیک نداشته باشد. با این حال از جانب برخی رهبران حزب مورد انتقاد قرار می گیرد که چرا صرفا در چارچوب " اصول" بحث نکرده است. پورهرمزان  در مقابل پرسش های ما در مورد دیدگاه های طبری در مناظره ، یک بار گفت: طبری آنچه گفته است نظر شخصی اوست. نظر ما آن چیزی است که فرخ نگهدار بیان کرد.
(فیلم بخشی از مناظره را در این لینک می بینید).

مناظره دیگر: بهشتی، پیمان، کیانوری ، فتاپور